Allah’ın (c.c.) Varlığının ve Birliğinin Delilleri
Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği konusu, tarihin başlangıcından beri insanları düşündürmüştür. Bu konuda pek çok filozof, bilgin kuram üretmiştir. Bunları derleme, sınıflandırma apayrı bir çalışmayı gerektirmektedir.
İslam bilimleri arasında yer alan kelâm, Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği konusu üzerinde de durmuş ve bu konuda aşağıdaki kuramları ortaya koymuştur:
1. Kanıt İlkesi Delili :
Bediüzzaman Said Nursi’ye (rah.a.) göre var olan şeylerin kanıtlanılabilirliği bunların yokluğunu kanıtlamaktan her zaman kolaydır. Bir incir familyasının var olduğunu, bir tek inciri göstermekle kanıtlayabiliriz. Halbuki bu örnekteki varlığın (incir familyasının) yokluğunu iddia eden kimsenin bütün yeryüzünü, hatta evreni araştırması gerekir. Bu ise olanaksızdır. Öyleyse şunu diyebiliriz: Yok olan şey, hiçbir zaman kanıtlanamaz. Bu açıdan Allah’ın (c.c.) varlığına ve birliğine inanan bir insan için Allah’ın (c.c.) evren kitabındaki veya Kuran-ı Kerim’deki bir ayeti yeterli bir kanıtken, O’nun varlığını ve birliğini inkar eden insanın iddiası için atomdan yıldıza, mikroptan insana kadar evren kitabındaki bütün canlı ve cansız varlıklar, olgular, olaylar ve Kuran-ı Kerim’in ayetleri engel olmakta ve önüne dikilmektedir. İnanan bir insana her şey Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği üzerine mesaj ve ders vermektedir. Bu mesaj ve dersleri görmezden gelmek, yok varsaymak, çürütmek, anlaşılmaz kılmak bir insanın değil tüm insanlığın bile üstesinden kalkamayacağı güç bir iştir. Bu nedenle Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği için bir ayeti yeterli bir kanıt oluştururken O’nun yokluğunu kanıtlamak tüm insanlığın ortak çabası ile olsa bile yine olanaksızdır.
Kanıt ilkesi bilindiği üzere hukukun da temelini oluşturmaktadır. Davalar kanıtla, kanıtlarla kazanılmaktadır. Öyle ise bir kanıt bile Allah’ın (c.c.) varlığı için yeterlidir.
2. Tanık İlkesi Delili :
Bediüzzaman Said Nursi’ye (rah.a.) göre iki kişi aynı doğruda birleşmişse, binlerce insanın kendi dar pencerelerinden, kişisel kanılarıyla onu inkar etmeleri hiçbir değer ifade etmez. Bir sarayın kapılarından onlarcası açık, birisi kapalı olsa, kimse o saraya girilemeyeceğini iddia edemez. İşte Allah’ı (c.c.) inkar eden kimse devamlı surette kapalı olan o bir tek kapıya yönelerek oradan saraya girmek ister. Aslında o kapı, onun ve onun gibi olanların gözlerine çekilmiş bir perdedir; onların ruh dünyalarına kapalıdır. İnançlı insan için kapalı bir kapı yoktur. Yeter ki bu konuda gözlerini gerçeklere yummasın. Bulutlu bir hilal gecesinde gök yüzünde ayı gördüğünü söyleyen bir insanın bu iddiası, bu gözlemi yapamayan insanların ileri sürebileceği “Hilal yoktur.” iddiaları karşısında doğru, tutarlı, gerçeğe uygun bir önerme olarak kendisini gösterir. Çünkü ayı göremeyenlerin çeşitli mazeretleri olabilir: Gözlemcilerin gözleri bozuktur, ay bulutların arkasında gizlenmiştir, gözlemciler gözlemlerini tüm gece boyu sürdürememişlerdir… gibi. Ama ayı gördüğünü iddia eden kimse, bu olumsuzlukları aşıp bir gerçekliğe bir an da olsa ulaştığını doğru ve tutarlı bir iddia ile ortaya atıyorsa bizim ona inanmamamız için ortada bir neden kalmamıştır. Kaldı ki bu insan ömründe bir kere bile yalan söylememişse ve çevresindekiler onu güvenilir bir kişi diye adlandırıp ona değer vermişse bizim o kişiye inanmamamız büyük bir saflık, aldanış ve ahmaklık olacaktır. Bu açıdan Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği konusunda insanların ahlak bakımından en üstünleri olan peygamberlerin, evliyaların, müminlerin ve Müslümanların Allah (c.c.) vardır ve birdir biçimindeki iddialarını bir kısım insanların hem de ahlak açısından pek çok kusuru bulunan kimselerin inkar etmeleri bir değer ifade etmez.
Tanık ilkesi bilindiği üzere hukukun da temelini oluşturmaktadır. Davalar tanıkla, tanıklarla kazanılmaktadır. Öyle ise bir tanık bile (Hz. Muhammed [ s.a.s]) Allah’ın (c.c.) varlığı için yeterlidir.
3. İmkan (Olasılık) Delili:
Evrenin var olma ile yok olma olasılığı birbirine eşittir. Şu anda duyu organları ile algıladığımız evren ve içerisindeki her şey yaratılmamış olabilirdi. Ama bunların var oluşu, gerçekliği duyu organlarının izlenimleri ile sabittir. Evrenin ve içerisindeki şeylerin var olduğunu kimse inkar edemez. Var olan bir şeyin de kendi varlığı dışında bir yaratıcı nedeni bulunmaktadır. Yani evren ve içerisindeki her şeyi yokluktan varlığa çıkaran bir neden bulunmaktadır. Bu neden de ancak evreni ve içerisindeki her şeyi yoktan varlık sahnesine çıkaran eşsiz bir güç ve kudret sahibi olan Allah’tır. Allah (c.c.) evren ve içerisindeki her şey yok iken bunları yaratma olasılığını seçmiştir.
Evrenin ve içerisindeki canlı ve cansız varlıkların yaratılma ve yaratılmama olasılıkları birbirine eşit derecede iken yaratılmış olmaları, yani bunlar arasında var olma seçeneğinin tercih edilmesi, bunları yoktan var eden bir yaratıcıyı gerekli kılmaktadır. Bu yaratıcı, evreni ve içerisindeki canlı ve cansız varlıkları yoktan yarattığına göre sınırsız bir güç ve kudrete sahiptir.
4. Hudûs (Sonradan Yaratılmış Olma) Delili:
Evren ve içerisindeki her şey değişkendir. Durmadan bir halden diğer bir hale geçer. Kayalar çeşitli nedenlerle parçalanır, farklı toprak oluşumlarına neden olur. İçerisindeki enerjinin sürekli bir biçimde uzaya akması ile maddenin erimesi, güneşin süratle sönmeye doğru yüz tutması, evrenin sürekli bir biçimde genişlemesi maddenin sonradan yaratılmış olduğunu göstermektedir. Sonradan yaratılan bir şeyin de bir başlangıcı vardır. Maddenin ezeli ve ebedi olmaması onun zamanla birlikte bir yaratıcı tarafından yaratıldığını göstermektedir. Evrenin temelini oluşturan madde sonradan yaratıldığına ve bir yok oluşa doğru sürüklendiğine göre onu yaratan bir yaratıcıya gereksinim duymaktadır. O da ancak her şeyi yoktan var edip varlık sahnesine koyan yüce Allah’tır.
Dünya ve içerisindeki canlı ve cansız bütün varlıkların yaşları bilimsel olarak aşağı yukarı değerlerle saptanabilmektedir. Hatta evrenin yaşı bile sayısal bir değerle ifade edilmektedir. Evrenin meydana geldiği büyük patlama sırasında yayılan radyasyondaki bazı elementler bilime bu konuda kanıt olmaktadır. Bu durum evren ve içerisindeki her şeyin sonradan yaratıldığını ve ezeli olmadığını gösterir. Evren ve içerisindeki her şey, ezeli ve ebedi olan Allah’ın (c.c.) bunları zamanla birlikte yoktan var ettiğini kanıtlamaktadır.
5. İntizam (Düzen, Kompozisyon) Delili:
Evren ve içerisindeki her şey belirli bir sistem içerisinde bulunmaktadır. Bu sistemin temeli çok ince matematiksel hesaplara dayanmaktadır. Örneğin gezegenimizin hayat kaynağı olan güneşin büyüklüğü, dünyaya uzaklığı, dünyanın güneş karşısındaki eğimi ve izlediği yörünge yeryüzündeki yaşamı sağlamak için çok ince hesaplarla düzenlenmiştir.
Yeryüzündeki havanın içerisindeki gazlar, bizim yaşamımızı sürdürecek oranda belirlenmiştir. Ayrıca bu oranın değişmemesi için bitkiler, hayvanlardan ve insanlardan havaya atık madde olarak verilen karbondioksiti oksijene çevirme özelliği ile donatılmıştır.
Bütün canlı ve cansız varlıklar, adeta bir gereksinim zinciri ile birbirlerine bağlanmışlardır. Biri diğerinin yaşamsal amacına hizmet etmektedir. Örneğin çöl ortamı için suyu vücudunda depo eden bir hayvana ihtiyaç vardır. Deve bu özellikte yaratılmıştır. Bu hayvan için çöl ortamı besinini de önceden hazırlamıştır: Kurumuş otlar ve diken. Başka hayvanların dönüp bakmayacağı bu yiyecekler, deve için en ideal besinler olmaktadır. Deve depoladığı su ve çölde her yerde bulabileceği bu besin maddeleri ile üzerindeki bir insanı yada yükü aylarca süren bir yolculukta kendisi açısından sıkıntısız bir şekilde ve rahatlıkla istenilen yere ulaştırmaktadır. Ayrıca devenin sütü, eti, derisinden de yaralanılmaktadır. Her biri ile insanın önemli bir yaşamsal gereksinimi karşılanmaktadır.
Her varlık kendi parçalarıyla bir ahenk ve birlik içerisinde olduğu gibi, aynı biçimde evrenin bütünü de kendisini meydana getiren varlık parçalarıyla bir ahenk ve birlik içerisindedir. Bu akıl almaz ve muhteşem nizam, bir düzenleyiciye işaret etmektedir. O düzenleyici de ancak her şeye gücü ve kudreti yeten yüce Allah’tır.
6. Sanat Delili:
Evren ve içerisindeki canlı ve cansız varlıklar, çok ince bir düzen temeli üzerine kurulmanın yanında tıpkı bir sanat eseri gibi de estetik (sanatsal güzellik) bir özellik arz etmektedir. İnsanın güzellik duygusuna seslenmektedir. Elimize bir gülü alıp onun biçimi, rengi, kokusu üzerinde biraz düşündüğümüzde bunu yaratanın büyük bir sanatçı olduğu gerçeğine ulaşırız. Aynı şekilde güzelliğine tutkun olduğumuz bir insanın bu güzelliğe doğuştan sahip olduğunu göz önünde bulundurduğumuz zaman yüce yaratıcının sanatçılığına hayran olmamamız elde değildir. Bir deniz, dağ ve doğa manzarası da yüce yaratıcının sanat kudretini estetik bir zevkle bizlere sunmaktadır. Kısacası evrendeki tüm canlı ve cansız varlıklarda yüce yaratıcının ince sanatkarlığı tüm insanları O’nun varlığı ve birliği konusunda hayran bırakacak orandadır.
Hücreden insana, atomdan galaksilere kadar bütün evrende ince ve baş döndürücü bir sanat galerisi göze çarpmaktadır. Bir baştan bir başa evrendeki her eser, çok büyük bir sanat değerine sahiptir. Kısa zamanda yani Allah’ın (c.c.) bir “Ol!” emriyle meydana gelmiştir. Çok sayıda, karışık ve çeşit çeşittir. Devamlıdır. Halbuki kısa zamanda, çok sayıda, kolay ve karışık yapılan işlerde değerli bir sanat eserinin olmaması gerekirdi. Ancak yapan Allah (c.c.) olursa, o zaman her şey değişir ve bu tür bir sanat mucizesi gerçekleşmiş olur.
Allah’ın (c.c.) sanatına hayran olmamak elde değildir. Sanatına kendi güzel isimlerini (esma-ül hüsna) eşsiz ve benzersiz bir kudretle yerleştirmiştir. Buna bir örnek vermek yararlı olacaktır sanırım: Allah’ın (c.c.) el-Vâhid (c.c.) ve el-Ahad (c.c.) güzel isimleri birbirlerine yakın birer anlama sahiptirler. Aralarındaki anlam ayırtısını şu örneklerde anlayabiliriz: Dünyadaki bütün ağaçların yaprakları ortak bazı nitelikler ve özellikler taşırlar: biçim, renk, yapı, işlev v.b. bakımlarından. Bu durum bütün ağaç yapraklarının “ tek yaratıcı (el-Vâhid [c.c.] )” tarafından yaratıldığını göstermektedir. Birbirlerine olan benzerliklerine karşın, velev ki aynı ağaçta da olsa, dünyada birbirinin aynısı iki yaprağın bulunmaması, bunların “ benzeri olmayan yaratıcının (el-Ahad [c.c.] )” eseri olduğunu kanıtlamaktadır. Aynı durum insan yüzleri ve sayısını ancak yüce Allah’ın (c.c.) bildiği bütün bitkiler ve hayvanlar… için de geçerlidir. En büyük sanatçı olan Allah (c.c.) her sanatçının ömrünü verdiği ve ulaşmak için can attığı özgünlüğü (yani bir elden çıkma ama farklı olma niteliğini), yarattığı her varlığın biçimine bir mühür gibi kazımıştır. Yüce Allah’ın (c.c.) her bir sanatına bu gözle baktığımız zaman hayran olmamak elde değildir.
7. Hikmet (Olay ve Olgulardaki Neden - Sonuç İlişkisi) ve Amaç Delili:
Evrende bulunan her şeyin bir yaratılış amacı vardır. Hiçbir şey boş yere yaratılmamıştır. Bütün varlık, olay ve olguların neden sonuç ilişkisi içerisinde birbiriyle olan bağları bulunmaktadır. Üzerinde düşünüldüğü zaman tüm bu varlık, olay ve olguların ilişki zincirini tasarlayan ve kuran bir yüce yaratıcının varlığı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Evrenin tüm varlık, olay ve olgularının altında insanın yaratılış amacı ile ilgili düşüncelere ulaşılabilir. Örneğin sonbaharda ağaçların büyük kısmı yapraklarını dökerler, kış doğadaki çoğu varlıklar için bir ölüm ayıdır. Baharda tüm doğa canlanır. Bunlar insan için ilahi birer mesaj içermektedir. Bu olay ve olgular, insanların öldükten sonra ceza ve ödül (hesap) için tekrar dirilmelerini andırmaktadır. Aklın, doğanın ölüp dirilmesi ile insanın ölüp dirilmesi arasında bu çeşit bir ilgi kurması “hikmet”e güzel bir örnektir. Evrendeki olay, olgu ve varlıkların içerisinde veya arasında bir neden sonuç ilişkisi kurulduğu taktirde zihin her şeye gücü yeten bir yüce yaratıcının varlığını kabul etmek zorunda kalmaktadır.
Evrendeki yaratılmış olan her şeyin amacı bizi düşünmeye sevk etmektedir. İlgili şey ile amacının altında yatan hikmet de insanı ruhsal açıdan doyurucu bir biçimde Allah’ın (c.c.) varlığı, sıfatları ve güzel isimleri ile açıklanabilmektedir. Bu yüzden günlük dilde hikmet “derin düşünce”, “bir şeyin asıl nedeni” anlamlarında kullanılmaktadır.
Evrendeki olay, olgu ve varlıkların asıl nedeni Allah’a (c.c.) dayanmaktadır. Bunların yaratılış amacı yüce Allah’ın (c.c) sıfatlarına ve güzel isimlerine tercümanlık yapmaktır. Bunlara bu bakış açısıyla ve araştırıcı, incelemeci bir gözle baktığımızda tıpkı bir kitap gibi bunların yüce yaratıcısını anlatmakta olduklarını görürüz.
Evrendeki bütün olay, olgu ve varlıklar yaratıcısını bizlere anlatmaya çalışan bir kitap gibi okunmayı beklemektedir.
8. Şefkat, Merhamet ve Rızık Delili:
Doğadaki canlıları ibret gözüyle incelediğimizde bir annenin yavrularına olan şefkat ve merhamet duygusu dikkatimizi çeker. Tavuk yavrularını savunmak için gerektiğinde kendisinden kat kat güçlü, anne olmadığı dönemde sakındığı ve korktuğu bir köpekle büyük bir cesaretle mücadeleye girer. Başka hayvanlarda da yavrularına karşı aynı himaye edici tutum gözlenebilir. Yüce yaratıcı benzer şefkat ve merhamet duygusunu biz insanlara da vermiştir. Bir kadın ne kadar kötü kalpli olsa da bir anne olarak yavrusu için her türlü fedakarlığı yapabilir. Yüce yaratıcı anne olacak canlılarda merhamet ve şefkat duygusunu onların içgüdüsel yapılarına yerleştirerek kendisini savunmaktan mahrum yavrunun can güvenliğini adeta sigortalamıştır. Bu durum da sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliğine bir delil oluşturmaktadır.
Bütün yaratıkların ve özellikle insanın ihtiyacı sonsuzdur. Gücü ve olanakları sınırlıdır. İradesi ise adeta bir hiç hükmündedir. Böyle iken bütün insanların ihtiyaçları hiç ümit edilmeyen çeşitli şeylerden, yerlerden karşılanmaktadır. Kimin neye ne kadar ihtiyacı varsa bütün evrendeki varlıklar adeta el ele vererek bu konularda üstüne düşen ödevi ve sorumluğu yerine getirmeye çalışmaktadır. Toplum içindeki iş bölümünün, yardımlaşmanın, ailedeki bireylerin ödev ve sorumlulukların temelinde Allah’ın (c.c.) şefkatinin, merhametinin ve rızık dağıtıcı sıfatının bulunduğu, bu işlerin yüce bir yaratıcının tasarrufu ve yönlendirmesi ile yapıldığı anlaşılmaktadır. O da ancak her şeye gücü ve kudreti yeten, insana rızkı konusunda kefil ve sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan yüce Allah’tır.
9. Fıtrat (Yaratılış, İnsan Doğası) Delili:
İnsanda iyiye, güzele, doğruya karşı bir yaklaşma; kötü, çirkin, yanlış şeylerden bir uzaklaşma eğilimi doğuştan bulunmaktadır. Bütün iyiliklerin, güzelliklerin ve doğru olan şeylerin kaynağı yüce Allah’tır.
İnsan dünyaya doğuştan temiz bir fıtratla gelir. Eğer bu fıtratı yaptığı günahlarla bozulmasaydı hiçbir insan Allah’ın (c.c.) varlığını ve birliğini kabul etmede bir sıkıntı yaşamayacaktı.
Her insanda doğuştan iyi, güzel, doğru olan şeylere karşı bir sevgi, buna karşılık kötü, çirkin, yanlış olan şeylere karşı da bir nefret hissi bulunmaktadır. Bu ortada olan bir gerçekliktir. Demek oluyor ki, bu duygular ahlaklı davranma ve iyi işler yapma yönünde bir meyli ve ahlaksızlıktan, çirkin davranışlardan da nefret edip kaçınmayı sağlamaktadır. Bu fıtri yapı işaret etmektedir ki, insana iyiyi, güzeli, doğruyu emreden ve onun kötü, çirkin, yanlış davranışları yapmasını yasaklayan bir sistemin sahibi bulunmaktadır. İnsana bu eğilimi ve buna ilişkin duyguları veren yüce Allah’tır.
Allah’a (c.c.) inanmak bir zorunluluktur. Zira Allah (c.c.) inancı, insan fıtratında bir çeşit güdü, bir doğal arayış olarak bulunmaktadır. İnsan fıtratına bu ihtiyacı yerleştiren yüce Allah 'tır.
10. Tarih Delili:
Nasıl annesiz ve babasız olarak bir insanın dünyaya gelmesi mümkün değilse ilk insanı yaratan bir yaratıcının varlığı da söz konusu olmadan insan oğlunun dünya üzerindeki varlığı da öylece mümkün görünmemektedir.
Dinler tarihi şahittir ki, insanlık hiçbir devrini dinsiz geçirmemiştir. Batıl, hatta gülünç dahi olsa hemen her devirde bir dine inanmış ve bir manevi sistemi takip etmiştir. Ateizm on sekizinci yüzyıldan itibaren felsefede kendisini göstermiştir. Peygamberler Allah’ın (c.c.) varlığını kabul etmeyen toplumlara değil, Allah’a (c.c.) şirk (ortak) koşan kavimlere gönderilmiştir. Bu açıdan peygamberimizin (s.a.s.) gönderildiği Araplar da Allah’ın (c.c.) varlığını, yaratıcı, rızık verici sıfatlarını kabul ediyorlardı. Ama bunun yanında kendilerini Allah’a (c.c.) yaklaştırsın diye birtakım putlara tapıyorlardı. Batıl dinleri ayrıntılı bir biçimde inceleyip temeline indiğimizde tevhide dayandığını ve sonradan bozulduğunu görürüz.
11. İttifak (Özde ve Sözde Birlik) Delili:
Bediüzzaman Said Nursi’ye (rah.a.) göre on tane yalancı birbiri ardı sıra gelip bize evimizin yandığını söylese bu adamların hayatta bir defa dahi doğru söylediklerini duymamış olmamıza rağmen “Belki doğru olabilir.” diyerek onlara hemen inanırız. Zira ortada bir söz birliği olgusu vardır. Halbuki burada bahsini ettiğimiz söz birliği konusu olan olgu, yani Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği iddiası binlerce peygamber, yüz binlerce evliya ve milyonlarca da inanan insan arasında meydana gelmektedir. Bütün bu insanlar, insanlığın değer verdiği üstün ahlaki meziyetleri ve erdemleri kişiliğinde toplamışlardır. Çeşitli zamanlarda ve ayrı ayrı mekanlarda yaşamış bu insanların ittifak ettiği en birinci nokta “Allah (c.c.) vardır ve birdir.” gerçeğidir. On yalancının bir yalan üzerindeki söz birliğine önem verildiği halde, hayatlarında bir kere dahi yalan söyledikleri duyulmamış, sayısını ancak Allah’ın (c.c.) bildiği peygamber, evliya ve inanan insanların bu çaptaki söz birliğine ilişkin iddialarına inanmak dışında başka bir seçenek söz konusu olabilir mi?
Allah’ın (c.c.) Sıfatları
1Allah’ın (c.c) Zati Sıfatları:
Allah’ın (c:c.) zati sıfatları şunlardır:
a. Vücut: Var olmak demektir. Allah (c.c.) vardır. Ama O bizim gibi bir bedene muhtaç değildir. O’nun varlığı zihinde herhangi bir kalıba sokulamaz. Zihne Allah (c.c.) ile ilgili gelen her şekilden dolayı Allah’ı (c.c.) tenzih etmek (sübhânallah demek) gerekir.
b. Kıdem: Allah (c.c.) ezelidir. Allah’ın (c.c.) varlığının bir başlangıcı yoktur. Allah (c.c.) ezelde (geçmiş bütün zamanlardan önce de) vardı. Allah (c.c.) zaman kaydından uzaktır.
c. Beka: Allah (c.c.) ebedidir. Allah (c.c.) biz fani varlıklar gibi ölümlü değildir. Aslında Allah’ın (c.c.) zaman kaydından uzak olduğunu belirtmiştik.
d. Muhalefetü’n-Lil-havadis: Allah (c.c.) yarattığı hiçbir varlığa benzemez.
e. Kıyam Bi-nefsihi: Allah (c.c.) Kendi zatıyla vardır. Varlığı için kimseye muhtaç olmamıştır.
f. Vahdaniyet: Allah (c.c.) birdir.
Bu sıfatlar, Allah’ın (c.c.) zatı ile ilgilidir. Allah’ın (c.c.) zatı ise bilinemez, tasarlanamaz, nitelenemez, ölçülemez, yer ve zaman kayıtlarına bağlanamaz. Bu özelliklerinden dolayı Allah’ın (c.c.) zati sıfatları sübuti sıfatlarından farklıdır. Çünkü bu sıfatları sübuti (olumlu, gerçekle bağdaşır) sıfatlar gibi varlık dünyasında, özellikle insan üzerinde görmek olanaksızdır. Bu nedenle bu sıfatların bazılarını tam anlamıyla kavramak da çok zordur. Çünkü insan zihni bu dünyadaki doğa yasalarıyla biçimlenmiştir. Bu yüzden mantık kuralları Allah’ın (c.c.) zatını, dolayısıyla zati sıfatlarını anlamakta ve kavramakta bir acziyet içerisinde bulunur. Yalnız vahdaniyet zati sıfatı ahirette ceza yada ödül almada en önemli sınav konusu olması dolayısıyla değerlerinden farklı olarak evrende, yeryüzünde, canlı ve cansız varlıklarda değişik ayetlerle gözler önüne serilmiştir.
Allah’ın zati sıfatlarını varlıklara ilişkin benzerliklerden tenzih etmek gerekir. Bu sıfatları sadece Allah’a (c.c.) has kılmak gerekir. Bu nedenle bu sıfatlara tenzihi veya selbi sıfatlar da denir.
a. Vücut: Zati sıfatlardan vücut ile zihinde Allah (c.c.) ile ilgili hiçbir şey tasarlanamaz. Allah’ın (c.c.) vücudu vardır, ama bu hiçbir biçimde yaratılmışların vücuduna benzemez. Ayrıca Allah’ın (c.c.) vücudu ile ilgili bir nitelik ve nicelik tasarlamak da doğru değildir.
Görünüşte insanın da bir vücudu vardır. Bu vücut, Kuran’ın Kerim’in ifadesiyle topraktan yaratılmıştır. Toprak da bütün evren ve içerisindeki her şeyle birlikte Allah’ın (c.c.) “Ol!” emri ile birlikte yoktan var edilmiştir. Allah (c.c.) evreni ve içerisindekileri yaratırken kendisinden hiçbir şey eklememiştir. O bunları yoktan yaratmıştır ve yaratmaktadır. Bilim, evrenin bir şişirilen balon gibi genişlemeye devam ettiğini belirttiğine göre bu yaratma süreci şu anda da sürüyor demektir. Allah’ın (c.c.) yaratma işini sadece bu evrenle de sınırlamak doğru değildir. Kuşkusuz Allah (c.c.) mahiyetlerini bilemeyeceğimiz, hayal bile edemeyeceğimiz nice evrenlerin de yoktan yaratıcısıdır. Bu yüzden yoktan yaratılmış bir şeyi, hele insan gibi son derece aciz bir varlığı vücut yönü ile evrenleri yaratan Allah (c.c.) ile karşılaştırmak, Allah (c.c.) karşısında insanın bir varlığının olduğunu düşünmek son derece küstahça bir tavırdır. Bu yüzden İslam bilginleri vücut sıfatını, varlık dünyasında, özelikle insan üzerinde Allah’ın (c.c.) nitelik ve nicelik kaydıyla etkileri yada yansımaları görülen sübuti sıfatlarından saymamışlardır, zati sıfatları arasında kabul etmişleridir.
Allah (c.c.) Vacibü’l-vücuttur (yani varlığı gerekli, olmaması düşünülemez). Diğer varlıklar ise, birer mümkündür ( yani Allah’ın (c.c.) yaratıp yaratmamada ilahi iradesine bağlı).
b. Kıdem: Allah’ın (c.c.) kıdem sıfatını da mantık kavramakta zorlanır. Çünkü doğada her canlı varlığın bir başlangıcı vardır. Hatta cansız varlıklar için de bu durum geçerlidir. Binlerce, milyonlarca yılda oluşan fosillere belli bir yaş tespit edilebilmektedir. Hatta çağımızda bilim, dünyamızın ve içerisinde bulunduğumuz evrenin bile bir başlangıcı olduğunu kabul etmiştir. Ama Allah (c.c.) ezelidir. Allah’ın (c.c.) ezeli oluşunu yaratılmış herhangi bir varlıkla karşılaştırmak olanaksızdır. Çünkü Allah (c.c.) dışında herhangi bir ezeli varlık yoktur. Bu yüzden Allah’ın kıdem sıfatını kavramak gerçekten çok güçtür.
Çağımıza gelinceye kadar pek çok filozof, dünyanın ve evrenin ezeli olduğunu düşünmüştür. Bu yüzden Allah’ın (c.c.) da dünya ve evrenle aynı zamanda varolduklarını sanmışlardır. Çağımızda geçerliği yüksek oranda kabul gören “Büyük patlama kuramı (Bingbang)” ile bu anlayış bilim dışı kabul edilmiş, Allah’ın (c.c.) ezeli olduğu, yarattığı varlıkların da sonradan meydana geldiği doğrulanmıştır.
c. Beka: Allah’ın (c.c.) kıdem (ezeli) oluşu mantıkla kavranamayacak bir zati sıfatı iken beka (ebedi) zati sıfatı, insanın doğası ile onaylanabilecek bir özellik taşır. İnsan, hiçbir zaman ölümü içine sindirememiştir. Her ne kadar her birimizin sınırlı bir ömre sahip olduğunu zihnen düşünsek de hiçbir insan ölümün kendi başına gelebileceğine ihtimal bile vermek istemez. İnsan bu dünyaya adeta ebedi yaşamak için gelmiştir. Bu onun iç dünyasında bir inançtan da öte bir şeydir. İnsan, ruhsal dünyasından gelen bir güdüyle yani ebedi yaşam arzusuyla adeta hiç ölmeyecekmiş gibi bir ömür için programlanmıştır. Bundan dolayı inançlı birisi de olsa pek çok insan gafletle ahiret hesabını düşünmeden günah denizine dalmaktadır, Allah’ın (c.c.) emir ve yasakları karşısında gereken saygıyı ve titizliği göstermemektedir. Kuşkusuz iç dünyasındaki bu ebedi yaşam arzusu ile kişi, Allah’ın (c.c.) beka sıfatını da rahatlıkla kavrayabilir. İnsana böyle bir ebedi yaşam arzusu yüklediğine göre Allah’ın (c.c.) beka zati sıfatı ile ahirette ebedi bir yaşamla insana ömür vereceğine inanabilir.
d. Muhalefetü’n-Lil-havadis: Allah’ın (c.c.) diğer bir kısım zati sıfatlarını anlamakta zihin aslında pek o kadar önemli bir sıkıntı yaşamaz. Çünkü bunlar az çok mantık kuralları ile rahatlıkla anlaşılabilir. Örneğin muhalefetü’n-lil-havadis (Allah’ın [c.c.] yarattığı hiçbir varlığa benzememesi) zati sıfatını mantıkla kavrayabilmekteyiz. Şöyle ki, bir ressam ile yaptığı tablodaki şekiller arasında bir ilişki kurmak, ressamın tablosundaki şekillerle kendi fiziksel görüntüsünü çizdiğini iddia etmek ne kadar saçma ise Allah’ı (c.c.) yarattığı varlıklara benzetmek, O’nu yarattığı varlıklar biçiminde tasarlamak da o kadar mantık dışı bir çabadır. Ressam kendi resmini çizmeksizin kendi dışındaki varlıkların resmini çizmede sınırsız bir olanağa sahiptir. Yüce Allah (c.c.) da mutlak ve özgür iradesiyle böyle bir olanağa bir ressamdan daha çok hak sahibidir. Bu yüzden yüce Allah’ı (c.c.) yarattığı varlıklara benzetmekten tenzih ederiz.
e. Kıyam Bi-nefsihi: Allah’ın (c.c.) kıyam bi-nefsihi (Allah, [c.c.] Kendi zatı ile vardır. Varlığı için kimseye muhtaç olmamıştır) zati sıfatını da mantık kavramakta zorluk çekmesine karşın varlık dünyasında verilecek bazı somut örneklerle de bu sıfat mantık için anlaşılır kılınabilir. Örneğin bir trenin vagonlarını düşünelim. En sonuncusu için “Bunu hareket ettiren şey nedir?” diye düşündüğümüzde ilk vagona kadar onu nedenlere bağlayabiliriz. İlk vagondan da makine bölümüne geçebiliriz. Artık “Makine bölümünü hareket ettiren nedir?” diye sormak saçma olur. Zira o kendinden hareketlidir. Onun önünde hareket eden, ettiren bir cisim aramak doğru değildir. Yüce Allah (c.c.) da varlık dünyasını yoktan var etmiştir. Bütün doğa yasaları sonunda O’nun gücüne ve kudretine bakar. Gerek varlık dünyasında gerekse doğa yasalarında ilk neden Allah’a (c.c.) dayanır. Allah’ın (c.c.) varlığı ve sıfatları için Kendi’sinden başka bir dayanak, güç ve kudret aramak tıpkı tren vagonlarının önündeki makine bölümünün önünde başka bir çekici güç aramak gibi saçma bir şeydir.
f. Vahdaniyet: Allah’ın (c.c.) vahdaniyeti (bir oluşu) mantıkla, evrendeki, yeryüzündeki, canlı ve cansız varlıklardaki pek çok ayetle kavranabilecek bir gerçekliğe sahiptir. Bu açıdan diğer zati sıfatlarından ayrılır. Allah (c.c.) vahdaniyetini insanlar doğru yolu bulsunlar, hak dine girsinler diye adeta gözler önüne sermiştir.
Her birimizin yüzünde aynı organlar bulunmaktadır. Allah (c.c.) bununla her yüze yaratıcılarının tek olduğu (el-Vahid) imzasını vurmuştur. Ayrıca her yüzde diğer yüzden ayrılan özellikler bulunmaktadır. Bu küçük farklılıklar nedeniyle tıpkı aynısı iki yüze dünyada rastlanamaz. İkizlerde bile durum böyledir. Allah (c.c.) bu küçük nüanslarla da eşsiz ve benzersiz olma (el-Ahad) mührünü insanın yüzüne vurmuştur. Aslında bu durum tüm canlı varlıklar için de geçerlidir.
Allah’ın (c.c.) tek oluşuna her varlık kendi hal diliyle tanıklık etmektedir. Evrendeki düzen, varlıkların biçimlerindeki uyum, yaratıcının tek olduğunu kanıtlamaktadır. Çünkü pek çok ilahın olduğu bir yerde mutlaka mücadele ve rekabet de olacaktır. Bunun sonucu olarak pek çok ilahın evrendeki düzeni anarşiye, varlılardaki uyumu da kaosa sürüklemesi gerekirdi. Böyle olumsuz şeyler söz konusu olmadığına, yani evrende herkesin tanıklık ettiği bir düzen, varlıklarda gözle görülür bir uyum olduğuna göre Allah’ın (c.c.) tek olduğu gün gibi açıktır.
Allah’ın (c.c.) vahdaniyetinin, diğer zati sıfatlarına göre insanın ölümden sonraki ahiret yurdunda ebedi ödül yada ceza görmesinde önemli bir sınav konusu olması da dikkati çeker. Allah (c.c.) insanın Kendi’sinin bir oluşunu kavramasını istemiştir. Kendi’sine başka bir varlığı şirk koşmasını kesinlikle yasaklamıştır. Allah (c.c.), Kuran-ı Kerim’de şirk dışında kalan diğer günahları affedebileceğini de belirtmiştir. Şirki en büyük günah olarak kabul etmiştir. Allah’a (c.c.) şirk koşanlar ebedi cehennemle uyarılmıştır.
Allah’ın (c.c.) vahdaniyeti (tek oluşu) insanların aynı ebeveynin evlatları gibi toplumsal yaşamda ve kanun önünde bir ve eşit oluşu anlamına gelmektedir. Şirk ise toplumsal yaşamda ve kanun önünde eşitsizliği ve ayrımcılığı temsil eder.
2. Allah’ın (c.c.) Sübuti Sıfatları:
Allah’ın (c.c.) sübuti sıfatları şunlardır:
a. Hayat: Allah’ın (c.c.) diri olmasıdır.
b. İlim: Allah’ın (c.c.) her şeyi ezelde bilmesidir.
c. İrade: Allah’ın (c.c.) yapmak istediği her şeyde özgür ve bağımsız olmasıdır.
d. Kudret: Allah’ın (c.c.) her şeye gücünün yetmesidir.
e. Semi: Allah (c.c.) her şeyi işitir.
f. Basar: Allah (c.c.) her şeyi görür.
g. Kelam: Allah (c.c.) organa, sese ihtiyaç duymaksızın konuşur.
h. Tekvin: Allah (c.c.) yoktan yaratır.
Allah’ın (c.c.) sübuti sıfatları zati sıfatları gibi gerçekliğin ötesinde değildir. Mantıkla rahatlıkla kavranabilmenin yanında duyu organları yoluyla gerçeklikle de karşılaştırılabilir.
Bu sıfatların önemli bir kısmı belli bir nitelikte ve nicelikte olmak üzere insanda da bulunmaktadır. Oysa zati sıfatlar sadece Allah’a (c.c.) özgüydü. Sübuti sıfatların bazılarının belli bir nitelikte ve nicelikte insan üzerinde bulunmasını yanlış anlamamak gerekir. Zira bu konuda ufacık bir hata insanın itikadını (inançla ilgili ilkelerini) bozmaya yeterlidir. Allah (c.c.), bu sübuti sıfatlara bizim mahiyetini anlayamayacağımız, nitelikten ve nicelikten yoksun bir biçimde sahiptir.
a. Hayat: Allah (c.c.), hayat sahibidir. Diridir. Hayat sahibi yani diri olmak, bütün canlı varlıklar için de geçerli bir durumdur. Ama biz canlı varlıklar için hayat sahibi olmak demek, uyumak, hastalanmak, yaşlanmak ve ölmek anlamlarına da gelir. Daha doğrusu hayatın içinde yada sonunda uyku, hastalanma, yaşlanma ve ölme gibi dönemler yada aşamalar da vardır. Oysa Allah (c.c.) böyle şeylerden uzaktır. O değişim, dönem ve aşama gibi evrelerden münezzeh (uzak) olarak hayat sahibidir. O’nun hayatının başlangıcı (kıdem) düşünülemeyeceği gibi sonu (beka) da tasarlanamaz. Allah (c.c.) ezeli ve ebedi olarak diridir. Ayrıca O canlı varlıklarda olduğu gibi uyku, hastalık, yaşlanma, ölüm gibi zafiyet ve eksiklerden de uzaktır. O, hiçbir değişim, dönem, aşama ve zayıflık geçirmeden diridir.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) diriliği nerede, topraktan yaratılan insanın diriliği nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
b. İlim: Allah (c.c.), ilim (bilgi) sahibidir. Daha henüz evren ve insan yaratılmadan önce de O her şeyi biliyordu. O’nun ilmi ezel ve ebedi kuşatıcıdır. Her insanın kaderi ezelde O’nun ilminde vardı. Hatta bir insanın nefeslerinin sayısını, yaşamındaki hadiselerini, ahirettte nasıl bir muameleye tabi olacağını ve nereye gideceğini de biliyordu. Yaşamındaki en ufacık ayrıntı bile O’nun ilmi dahilindeydi. Ama Allah (c.c.) bu ilmini insanın kısmi (cüzi) iradesiyle doğru yada yanlış yolu seçmesinde mecbur (zorunlu) tutmamıştı. İnsanı da doğru ile yanlışı ayırabilecek bir ilim sıfatı ile donattıktan sonra kısmi irade ile özgür bırakmıştı, fakat bu bedele karşılık her seçiminde sorumlu tutmuştu.
Allah’ın (c.c.) ilim sıfatı her türlü eksiklikten ve kusurdan uzaktır. İnsan sınırlı olanakları ile bazen yanlış şeyler öğrenir. Bazen de öğrendiği doğru şeyleri unutur. Her zaman da bilmediği pek çok şey vardır. Allah (c.c.) insana özgü olan bu kusurlardan ve eksiklerden uzak olduğu gibi mutlak anlamda da ilim sahibidir. O’nun ilminde ne bir eksiklik ne de bir kusur vardır. Her şeyi ilmine göre yarattığı gibi ilmiyle de her şeye her an tasarruf etmektedir. Onları egemenliği ve kontrolü altında bulundurmaktadır. Ağacından düşen bir yaprak bile O’nun ilminde yer aldığı gibi O’nun izni ve yaratması ile de bu eylemini gerçekleştirmektedir.
Allah (c.c.) ilim sıfatı ile insana varlık âleminde büyük bir üstünlük vermiştir. Hayvanlardan ilim öğrenme yönümüzle ayrılırız. Hatta Allah’a (c.c.) yakın olan melekler bile insana tanınan bu manevi makama gıpta ile bakmışlardır. Çünkü melekler akıl sahibi varlıklar olmasına karşın onların tüm bilgileri Allah’ın (c.c.) kendilerine öğrettiği şeylerden ibarettir. Onlar yeni şeyleri kendi yetenekleri ile öğrenemezler. Oysa insan öğrendiği bilgiye bilgi katacak, bilgisini sürekli geliştirecek özelliklere uygun olarak yaratılmıştır.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) ilmi nerede, topraktan yaratılan insanın ilmi nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
c. İrade: Allah (c.c.), mutlak anlamda irade sahibidir. O dilediği şeyi yaratmada özgür ve bağımsızdır. Kimse O’nu yargılayamayacağı gibi O’nun mutlak iradesi karşısında itiraz etmeye de güç ve takat bulamaz. Her şey ister istemez Allah’ın (c.c.) mutlak iradesine boyun eğmiştir. Yalnız Allah (c.c.) cin ve insan sınıfına verdiği kısmi irade ile yaşam biçimini seçme özgürlüğü tanımıştır. Dileyen kişi Allah’ın (c.c.) dinini seçer, onu yaşam biçimi edinir; dileyen kişi de ona karşı gelir, nefsinin, arzularının yolunu tutar, onları ilahlaştırır, sadece onlara doyum sağlama gibi kısır, yaratılış amacından uzak bir yaşam biçimini sergiler. Tabii Allah (c.c.) cin ve insan sınıfına verdiği bu kısmi irade ile onları sorumlu da tutmuştur, ebedi ahiret yurdunda seçtikleri yaşam tarzından dolayı onları hesaba çekecektir. Allah (c.c.) Kendi iradesine uygun bir hayat biçimini yaşayanlardan ahirette razı olarak onları cennetle ödüllendirecek, peygamberleri aracılığı ile gönderdiği dinlerin emir ve yasaklarına aykırı bir yaşam biçimine sapanları da gazaba gelerek cezalandıracaktır.
Allah (c.c.) bir şeyi irade ettiği (dilediği) zaman o şeye “Ol!” der, o da hemen oluverir. İnsanın dilemesi ise sınırlıdır. Allah (c.c.) dilemedikçe de insan dileyemez. Ama yine de Allah (c.c.) insana bizim mahiyetini (içeriğini, özelliklerini) pek kavrayamadığımız bir özgürlük de vermiştir. İnsan kendisine tanınan bu özgürlükten ötürü yaptıklarından sorumlu tutulmaktadır. Aslında yaşamımızdaki tüm olaylara kuşbakışı baktığımızda bunlarda bize tanınan kısmi iradenin ne kadar küçük bir rol oynadığını (yani sadece belli belirsiz bir niyet olduğunu,) görürüz. Örneğin bir arkadaşımız bizden biraz borç para istedi. Ama bizim niyetimiz arkadaşımıza borç para vermemek yönündedir. Bunu da bir irade olarak göstermek istiyoruz. Böyle basit bir olayı enine boyuna incelediğimizde kısmi irademizin boyutunu da daha yakından kavramış olabiliriz. Arkadaşımızın bizden borç para istemesini arzulamadığımızı belirtmiştik. Ama bir zamanlar biz ondan borç para almıştık. Bu durumda bizim de ona borç para vermemiz gerekmektedir. Çünkü vicdanımızda bu yönde bir baskı hissettiğimiz gibi arkadaşımız imalarıyla bize bu konuda manevi bir yaptırım da uygulamaktadır. Ayrıca yakın çevremiz de bizi borç para verme yönünde zorlamaktadır. Elimizde de yeterli para varsa borç para vermek dışında başka bir seçeneğimiz kalmayabilir. Hele hele o arkadaşımız bizim yeterli paraya sahip olduğumuzu da biliyorsa bu konuda elimiz kolumuz bağlanabilir. İstemediğimiz halde, yani irademiz dışında kalarak arkadaşımıza borç para verebiliriz. Oysa gönlümüz bu işi hiç onaylamamıştı ve arkadaşımıza borç parayı uygun görmemişti. İşte yaşamımızdaki her olayı böyle inceden inceye irdelediğimizde gerçekte insanın çoğu kez iradesi dışında kalan güçlere yenik düşerek hareket ettiğini görürüz. Oysa yüce Allah’ın (c.c.) iradesi böyle bir zayıflık ve kusur içermez. Allah (c.c.) mutlak anlamda bir irade sahibidir.
Allah’ın (c.c.) insana kısmi irade vermesi de O’nun kudretinin büyüklüğüne ve yüceliğine bir işarettir. İnsan bilgisayar yapabilmekte, bu yolla zihnin bilgiyi hafızada tutma işlemini maddeye, tekniğe en mükemmel şekilde yansıtmaktadır. Hatta bu özellik bilgisayarda insandan daha ileri bir derecede bulunmaktadır. Zira insanlar unutkanlık ile genellikle bilgiyi yitirme, değiştirme gibi olumsuz bir durumla karşılaşırken teknik bir arıza olmadan bilgisayarda bilgi yitirilmeden, değişmeden kalmaktadır. Robotlarla da günlük bazı işler giderilmeye çalışılmaktadır. Ama robotlar bilgisayarlar kadar geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmış değillerdir. Bilim kurgu filmlerinde insanın robotlarla ilgili bir kaygısı çokça konu olarak işlenmiştir: Gerçi henüz insanda olduğu gibi irade sahibi bir robot icat edilmiş değildir. Robotlar bilgisayarların bir uzantısı olarak işlem görmekteler, kendilerine yüklenen program dahilinde iş yapmaktadırlar. Bağımsız karar alma, aldığı kararı özgürce uygulama gibi yeteneklere sahip bulunmamaktadırlar. Buna karşın bu bilim kurgu filmlerinde böyle insan gibi irade sahibi robotlar tasarlanmıştır. Bu filmlerde değişmeyen çatışma, bu robotların bazılarının imalat hatası olarak insan için bir tehlikeli silaha dönüşmeleridir. Bunları yok etme de filmin baş kahramanına düşen bir görev olmaktadır. Şimdi bizler de kendimizi bu robotların yerine koyarak yüce yaratıcımız katında nasıl bir rol oynadığımızı, yaratılış amacına hizmet edip etmediğimizi bir düşünelim. Görürüz ki yüce Allah (c.c.) mutlak iradesiyle bizlere tam olarak hakimken, bizi her an öldürebilecekken kısmi irademizi kullanmamıza izin vermiştir. Kendisine itaat edip etmeme konusunda bizlere seçenek sunmuştur. Kısmi irademize aleyhine de olsa saygı göstermiştir. Günah işlediğimizde sabır gösterip tövbe etmemiz için imkan tanımıştır.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) iradesi nerede, topraktan yaratılan insanın kısmi iradesi nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
d. Kudret: Allah (c.c.), sınırsız kudret (güç) sahibidir. Allah’ın (c.c.) kudret sübuti sıfatı gözler önünde olan şeylerde bile insana büyük bir dehşet duygusu verir. Oysa cennet ve cehennem gibi gerçekleri ile de biliyoruz ki, aslında bütün yaratılmış olan şeyler henüz gözlerimizin önünde değildir.
Allah (c.c.) yoktan evreni ve içerisindeki yıldızları, gezegenleri yaratmıştır. Koyduğu kanunlarla bu yıldız ve gezegenler evren boşluğunda kendilerine özgü hareketleri yaparak dengede durmaktadırlar. Bunları hayal dünyamızda canlandırmamız bile Allah’ın (c.c.) sınırsız kudreti hakkında bir fikir verebilir sanırım. İnsanın kendi yaratılışı üzerinde düşünmesi de Allah’ın (c.c.) kudretini anlamayı sağlayabilir. İki ayağı üzerinde dimdik duran insanoğlu bu ayırıcı özelliğiyle diğer memelilere göre daha üstün bir biçimde yaratıldığını adeta kanıtlamaktadır. Zekası ile doğayı anlaması, ona hakim olması, teknik araçlarla ondan en azami bir biçimde yararlanması görünüşte insana ait bir kudret olsa da gerçekte Allah’ın (c.c.) kudretine işaret eden birer ayetleridir. Çünkü nihayetinde insana verilen kudreti de yaratan yüce Allah’tır. Öyle ise asıl kudret sahibi olan ancak Allah’tır.
İnsandaki kudret, Allah’ın (c.c.) iradesiyle kendisine verilmiş ödünç bir enerjidir. Örneğin elimizi havaya kaldırmamız bize verilen bir kudretle gerçekleşmektedir. İrademiz elimizi havaya kaldırma yönünde bir karar aldığında Allah (c.c.) verdiği kudretle bu eylemi gerçekleştirmektedir. Bu işte bize ait olan kısım, sadece elimizi kaldırma isteğidir. Yani bir niyettir. Bu isteğin gerçekleşmesi için gerekli olan enerji ve eylem Allah (c.c.) tarafından yaratılmaktadır. Çünkü Allah (c.c.) mutlak anlamda irade sahibi olduğu gibi mutlak anlamda güç sahibidir de. Allah (c.c.) bu konuda öz olarak şöyle demektedir: “Sizi ve yaptıklarınızı Allah yarattı (Saffat suresi, ayet 96)”.
Allah (c.c.) sadece henüz yıldızlarının ışığı dünya yaratılalı beri bize ulaşamamış bu büyük evrenin değil başka, mahiyetlerini bilemeyeceğimiz, hayallerini bile kuramayacağımız evrenlerin de yaratıcısıdır. O’nun gücüne bir kayıt ve son düşünülemez.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) kudreti nerede, topraktan yaratılan ve üstelik Allah’tan (c.c.) ödünç olarak alınan insanın gücü nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
e. Semi: Allah (c.c.), her şeyi işitendir. O’nun işitmesi için kulaklara ve sese ihtiyacı yoktur. Bir fısıltının bile anlamı ona gizli kalmaz. Hatta O kalplerde geçen niyetleri bildiği gibi zihinlerde geçen ve henüz sese dönüşmemiş düşünceleri de anlar. Oysa insanın işitebilmesi için konuşmanın anlaşılır bir dille ve belli bir frekans aralığında yapılması gerekir.
Allah’ın (c.c.) gönlündeki niyetleri ve zihnindeki düşünceleri bilmesine karşın insanın O’nun hoşuna gitmeyecek şeyleri yapmak istemesi, O’nun razı olmadığı ve öfkelendiği düşünceleri kafasında geçirmesi ne büyük bir bahtsızlıktır.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) işitmesi nerede, topraktan yaratılan insanın Allah’ın (c.c.) gücü ve yaratmasıyla işitmesi nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
f. Basar: Allah (c.c.) her şeyi görendir. O’nun görmesi için gözlere ve ışığa ihtiyacı yoktur. Karanlık bir gecede siyah taşın üzerindeki siyah karıncanın ayaklarını da görür. Hatta insanın göremediği kapalı şeylerin içerisindekiler de O’nun için apaçıktır. Oysa insanın görebilmesi için yeterli ışık miktarı ile nesnenin gözler önünde bulunması gereklidir.
Allah’ın (c.c.) her şeyi gördüğünü bildiği halde insanın O’nun hoşlanmadığı ve öfkelendiği şeyleri yapması ne büyük bir bahtsızlıktır.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) görmesi nerede, topraktan yaratılan insanın Allah’ın (c.c.) gücü ve yaratmasıyla görmesi nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
g. Kelam: Allah (c.c.), konuşur. Ama O’nun konuşmasının hiçbir organa, dile, sese ihtiyacı yoktur. Allah (c.c.) mahiyetini bilemeyeceğimiz bir biçimde konuşur.
İnsanlara doğru yolu göstermesi için indirilen kutsal kitaplarında bizim anlayabileceğimiz ses ve harfleri kullanmıştır. Kuran-ı Kerim O’nun ezeli sözüdür. Kuran-ı Kerim bizler gibi mahluk (yaratılmış) değildir.
Allah (c.c.) Hz. Musa Aleyhisselâm ile mahiyetini anlayamadığımız bir tarzda konuşmuştur. Peygamberimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem, Miraç gecesi hem Allah’la (c.c.) konuşmuş hem de O’nu görme şerefine erişmiştir.
Kuran-ı Kerim’i okuyan Allah’la (c.c.) sohbet etme nimetine erer. Kuran-ı Kerim anlamını bilmeden okunduğunda da manevi feyizlerini verir.
Kuran-ı Kerim Levh-i Mahfuz’dan indirildiği için onda her şey temsil yoluyla, yada bir prototip (küçük örnek, model) olarak mevcuttur. Kuran-ı Kerim bütün yaratılmışları, olgu ve olayları kapsayan mucizevi bir kitaptır. Allah’ın (c.c.) ezeli ilim, irade, kelam sıfatlarının tecellisidir.
Evrendeki, yeryüzündeki, insandaki her şey Allah’ın (c.c.) birer ayetidir. Allah (c.c.) bunlarla insanlara çeşitli mesajlar verir. Allah’ın (c.c.) evrendeki ve insan üzerindeki en büyük ayetlerinden birisi uyuma, uyanma; gece, gündüzdür. Allah (c.c.) bu ayetleri ile ölüme benzeyen gece ve uykuyla bu dünyaya bir gün veda edeceğimizi; tekrar dirilme (haşir) gibi olan uyanma, gündüz ile de ahiret hayatımızın başlayacağını bizlere yaşatarak her gün anımsatmaktadır. Aynı mesajı mevsimler yılda bir kez görsel ve tensel duyularımıza seslenerek bizlere bir başka açıdan yine sunmaktadırlar. Allah (c.c.) tekrar dirilme olayını sadece kutsal kitaplarındaki ayetleriyle bizlere vermekle yetinmemiş, ayrıca evren ve insan gerçekliğine de sözünü ettiğimiz, anlaşılır bir dille ilgili olgu ve olayları yaşatarak işlemiştir.
İnsanoğlu Allah’ın (c.c.) varlığını inkar etmeye pek güç yetiremese de Allah’ın (c.c.) kendisi ile kutsal kitapları aracılığıyla iletişim kurduğunu, emir ve yasaklarını bildirerek onun yaşamını biçimlendirmek istediğini görmek, tanımak istemez. Kuran-ı Kerim’e yaşamında hak ettiği yeri vermez. Oysa eşinden, dostundan gelen bir mektubu defalarca kez okur, onu iyi bir yerde de saklar. Kendisini yoktan var eden ve öldürdükten sonra da diriltip ödül ve ceza için hesaba çekecek olan Allah’ın (c.c.) mektubuna (yani Kuran-ı Kerim’e) düşman kesilir yada ilgisizlik gösterir. Onun -haşa- çağ dışı olduğunu/eskidiğini düşünür, söyler.
Evrenleri yoktan yaratan Allah’ın (c.c.) konuşması nerede, topraktan yaratılan insanın Allah’ın (c.c.) gücü ve yaratması ile konuşması nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.
h. Tekvin: Allah (c.c.) her şeyi yaratır. Allah (c.c.) bütün evreni yoktan var etmiştir. Yaratırken de maddeye ihtiyacı olmamıştır. Kendisinden de hiçbir şey eksilmemiştir. O yokluğa “Ol!” emrini vermiş ve iradesi ile yaratmak istediği her şey zahmet çekmeden meydana gelmiştir. Allah’ın (c.c.) sınırsız gücü her şeyi yaratmaya kadirdir. O’nun için yoktan yaratmada hiçbir zorluk ve sıkıntı yoktur.
Ehl-i sünnetin itikadi (inançla ilgili ilkeler) mezheplerinden birisi olan Maturidiler, Allah’ın (c.c.) sübuti sıfatlarından birisi olan tekvini ayrı ve bağımsız bir sıfat olarak kabul ederken; yine Ehl-i sünnetin itikadi mezheplerinden birisi olan Eş’ariler ise, Allah’ın (c.c.) kudret sıfatının bir parçası olarak alırlar ve müstakil bir sıfat olarak düşünmezler.
Allah’ın (c.c.) yaratma sübuti sıfatı insanın her eylemini de kapsamaktadır. Öyle ki insanı ve yaptıklarını yaratan Allah’tır (bk. Saffat suresi, ayet 96). Görünüşte insana ait olan bütün eylemleri aslında Allah (c.c.) yaratmaktadır. İnsanın yürümesi, ellerini kaldırması, konuşması, yemek yemesi, düşünmesi, görmesi, işitmesi… hep Allah’ın (c.c.) yaratması ile meydana gelmektedir. Kuşkusuz bu düşünce ile insanın kısmi iradesini ortadan kaldırmak da doğru değildir. Allah (c.c.) insanın niyetlendiği kötü eylemleri de yaratır, ama bunlardan razı olmaz. Yaratma eylemi Allah’a (c.c.) ait olduğu için çoğu kez insanın niyetlendiği kötü şeyleri merhametinden gerçekleştirmez. Böylelikle insana bir çeşit ihsanda bulunur. İnsan her ne kadar bu eylemleri kendisi yaratmasa da gönlünden geçirdiği bir niyetle sahiplenmektedir. Ayrıca bu niyetle de bu eylemlerden sorumlu tutulmaktadır. Ahirette bunun için de hesaba çekilecektir.
İnsanda ne güç ne de yaratma işi vardır. Güç ve yaratma işi Allah’a (c.c.) özgü şeylerdir. Ama insan Allah’ın (c.c.) gücü ve yaratmasıyla bir şeyler yapabilir. Örneğin uçak yapmayı düşünebilir. Ama ne uçağın maddesini kendisi yoktan yaratmıştır ne de uçağın uçmasını sağlayan doğa yasalarını. Bunlar Allah’a (c.c.) ait şeyler olduğu gibi o kişinin uçak tasarısını eyleme geçirmek için gerekli tüm insan ve araç enerjisini ve eylemlerini de Allah (c.c.) yaratmıştır. Böyle birinin uçağı kendisinin yaptığını söylemesi örfi (geleneksel) bir durumdur. Günlük dilde fiillerin insana nispet edilmesi yaratma yönüyle değil kazanç/sorumluluk (kesb) yönüyle doğru kabul edilir. Bu nedenle doğal karşılanır. Ayrıca insanın böyle konuşmasında da dini açıdan bir sakınca görülmez. Örneğin “Yürüdüm, ellerimi kaldırdım, konuştum, resim yaptım…” gibi ifadeler, gayet doğal ve dini açıdan herhangi bir sakıncası olmayan sözlerdir.
Bir insanın başarısını Allah’a (c.c.), kötü ve çirkin fillerini de kendisine yada şeytana bağlaması edep gereğidir. Örneğin Allah’ın (c.c.) izni ile birinci oldum, Allah’ın (c.c.) yardımı ile sınıfımı taktirle geçtim; nefsimin esiri olarak o günahı işledim, nefsimin gafletiyle ihmal ettim, şeytana uyarak yaptım gibi. Bazı kişilerin yaptıkları suçları kadere havale etmeleri Allah’a (c.c.) bir hakaret anlamı taşımaktadır. Bu yüzden “kader mahkumu” gibi ifadeleri kullanmamak gerekir.
Allah (c.c.) ile sanatçı arasında yaratma ile meydana getirme yönü ile bir koşutluk kurulabilir. Allah (c.c.) yarattığı evren ve varlıklarla kendi isim ve sıfatlarını göstermiştir. Sanatçı da eseriyle kendi öz yaşamını ve iç dünyasını ölümsüz kılmak ister. Ama Allah (c.c.) eserlerini bir örnek olmaksızın yoktan var ederken sanatçı her zaman bir örneğe ve çeşitli malzemelere muhtaçtır. Bazen sanatçılar için yaratıcı, eserleri için de yaratma sıfatları kullanılmaktadır. Bu elbette büyük bir yanlışlıktır. Zira sanatçı ancak öz yaşamını ve iç dünyasını eserine yansıttığında büyük olma onuruna erişmektedir. Meydana getirdiği şeyler de önceden yaşanmış yada oluşmuş şeylerdir, esere yansımaları ile yeniden yaratılmış değillerdir. Zaten bu büyüklüğe ermemiş kişilere de sanatçı denmeyeceği açıktır. Sanatçının eserlerine bir yaratma eylemi olarak bakmamalıdır. Bunun için sanatçı ve eseri için yaratıcı ve yaratma gibi sıfatlar yerine oluşturma ve meydana getirme gibi daha yerinde sözcükler kullanmak gerekir.
Evrenleri yoktan yaratan Allah (c.c.) nerede, topraktan yaratılan insanın Allah’ın (c.c.) gücü ve yaratması ile bir şeyler oluşturması yada meydana getirmesi nerede? Bunları birbiri ile karşılaştırmak bile bir küstahlıktır.